فردوس
از ویکی‌پدیا، دانشنامه? آزاد
برای دیگر کاربردها، فردوس (ابهام‌زدایی) را ببینید.
فردوس
Tmp 19629-IMG 20170217 204543-432862436.png
کشور      ایران
استان     خراسان جنوبی
شهرستان     فردوس
بخش     مرکزی
نام(های) دیگر     تون
مردم
جمعیت     25?968[1]
رشد جمعیت     2?1?
تراکم جمعیت     1600 نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت     14?5 کیلومتر مربع[2]
ارتفاع از سطح دریا     1293 متر[3]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه     17?2
درجه? سانتی‌گراد[4]
میانگین بارش سالانه     147?8 میلی‌متر[4]
روزهای یخبندان سالانه     57?5 روز[4]
اطلاعات شهری
شهردار     حمید حلاج‌مقدم[5]
تأسیس شهرداری     1304[2][6]
ره‌آورد     زعفران، انار، پسته
پیش‌شماره تلفنی     056
وبگاه     http://ferdows.ir
تابلوی خوش‌آمد به شهر
فردوس بر ایران واقع شده‌است
فردوس
روی نقشه ایران
34.018° شمالی 58.172° شرقیمختصات: 34.018° شمالی 58.172° شرقی

شهر فردوس مرکز شهرستان فردوس، در استان خراسان جنوبی است. این شهر در فاصله 345 کیلومتری جنوب مشهد و 195 کیلومتری[7] شمال غربی بیرجند و در مسیر محور اصلی ارتباطی استان‌های یزد، کرمان، اصفهان، بوشهر، هرمزگان و فارس به مشهد واقع است. شهر فردوس، از سطح دریا 1293 متر ارتفاع داشته[3] و در سال 1390، 25?968 نفر جمعیت داشته‌است.[1]

فردوس که تا 1308، تون نامیده می‌شده،[8] امروزه به خاطر انار و زعفران مرغوبش شناخته شده‌است.[9][10]

محتویات

    1 پیشینه
        1.1 وجه تسمیه تون
        1.2 زمین‌لرزه? سال 1347
    2 محله‌های فردوس
    3 گویش فردوسی
    4 آب و هوا
    5 جمعیت
    6 آموزش و فرهنگ
    7 صنعت و معدن
    8 گردشگری
        8.1 آبگرم معدنی فردوس
        8.2 شهر تاریخی تون
        8.3 قنات بلده
        8.4 سنگ سوراخ
        8.5 کوه قلعه
        8.6 قلعه? حسن‌آباد
        8.7 کویر پلوند
        8.8 شهر اسلامیه
        8.9 روستای ییلاقی باغستان علیا
    9 محصولات فردوس
        9.1 انار
        9.2 زعفران
        9.3 پسته
        9.4 محصولات گلخانه‌ای
        9.5 محصولات دامی
    10 مشاهیر
    11 ورزش
    12 جستارهای وابسته
    13 پانویس
    14 منابع
    15 پیوند به بیرون

پیشینه
نام تون بر روی نقشه ایران در عصر خلفای عباسی، برگرفته از کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی

حسن پیرنیا، در کتاب تاریخ ایران باستان، به اولین اشاره‌های تاریخی به منطقه‌ای که تون (فردوس) در آن واقع است می‌پردازد و می‌گوید: «از منطقه‌ای که تون در آن واقع شده‌است، در کتیبه داریوش با عنوان استاگارتیه یاد شده که نویسندگان قدیم ساکارتیا ضبط کرده‌اند.» این منطقه ابتدا زیر نفوذ مادها بوده و پس از عصر سلوکیان هم از طرف جنوب سرزمین پارت را محدود می‌کرده و جز قسمت تون و طبس، بقیه نواحی آن کویر خشک و بی‌آب و علف بوده‌است. هردوت، مردمان این ناحیه را طایفه‌ای از پارسی‌ها می‌داند و می‌گوید که به زبان پارسی سخن می‌گفتند و از راه شکار گورخر و غزال روزگار می‌گذراندند.[11] محوطه? تاریخی شهر تون (فردوس امروزی)، قدمتی مربوط به دوران اشکانیان دارد.[8][12]

بررسی‌های باستان‌شناسی و وجود محوطه‌ها و تپه‌های باستانی، رونق این ناحیه را تا پیش از اسلام به‌خصوص در عصر تاریخی به اثبات رسانده‌است.[13] قدیمی‌ترین آثار یافت‌شده در شهرستان فردوس توسط باستان‌شناسان میراث فرهنگی خراسان، مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد است و از آن پس آثاری از هزاره اول، دوران ساسانیان و دوره‌های مختلف اسلامی یافت شده‌اند که تداوم حیات طولانی در این شهر را نشان می‌دهد.[14]

این شهر تا سال 1308 خورشیدی، تون نام داشته[8][13] و در متون قدیمی اغلب به نام بلده طیبه تون و در مکاتبات دوره صفویه، به نام دارالمؤمنین تون نامیده شده‌است.[13] نخستین کتاب موجود که از تون نام برده، اشکال‌العالم جیهانی متعلق به قرن چهارم هجری است که از تون به عنوان شهری آباد و بزرگ یاد کرده‌است.[13] از آن به بعد نام تون به مناسبت‌های مختلف در متون و سفرنامه‌ها دیده شده و اغلب از آن به عنوان شهری بزرگ و آباد نام برده شده‌است.[13] دلایل و شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در گذشته‌های دور که تون اهمیت و اعتباری تاریخی و جمعیتی داشته، به ویژه تا دوران اقتدار اسماعیلیه و حتی سده‌های پس از آن، به ولایت قهستان تعلق داشته‌است. ایالت تون یکی از مناطق قهستان بوده که بعد از الموت، دومین مرکز مهم فرقه اسماعیلیه بوده و تا حمله مغول دوام داشته‌است. آثار به جا مانده از دژهای آن دوران، مانند کوه قلعه فردوس و قلعه حسن‌آباد (قلعه دختر) اکنون نیز قابل مشاهده‌اند.

ناصرخسرو قبادیانی، در سده? پنجم هجری، خبر از وجود چهارصد کارگاه زیلوبافی در شهر تون داده‌است:[15]

    شهر تون شهر بزرگ بوده‌است اما در آن وقت که من دیدم اغلب خراب بود و بر صحرایی نهاده‌است و آب روان و کاریز دارد و بر جانب شرقی باغ‌های بسیار بود و حصاری محکم داشت. گفتند در این شهر چهارصد کارگاه بوده‌است که زیلو بافتندی و در شهر درخت پسته بسیار بود در سرای‌ها و مردم بلخ و تخارستان پندارند که پسته جز بر کوه نروید و نباشد.

در بسیاری از دوره‌های زمانی، تون در کنار قائن، یکی از دو شهر مهم و بزرگ ولایت قهستان بوده و نامش را همراه قائن و گاه در ترکیب با آن، به صورت «تونوکین» (تون و قاین) به جای قهستان به کار می‌برده‌اند.[16] مارکوپولو نیز در سفرنامه خود، از منطقه? قهستان با نام تونوکین یاد کرده که اشاره به تون و قاین دو شهر بزرگ این بلاد داشته‌است.[17] در دوره‌های اخیر که قائن اهمیت پیشین خود را از دست داده بود، تون به همراه طبس منطقه واحدی را تشکیل داده و عبارت تون و طبس جای تون و قائن را گرفت.[13]

مردم شهر تون در حمله مغول قتل‌عام شدند و چهل هزار نفر از اسماعیلیه در تون کشته شدند[17] به طوری که از کشته‌ها پشته و تپه ساخته شده و روی آن تپه، تخت هلاکوخان قرار داده شده‌است.[18] این تپه که به «تخت هلاکو» معروف شده بود[19] تا چند دهه قبل در نزدیکی خندق فردوس باقی‌مانده بود که متأسفانه در دهه‌های اخیر نابود گردید.

حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب در مورد فردوس گفته‌است:

    در اول شهر بزرگ بوده و این زمان شهری وسط است و وضع آن شهر چنین نهاده‌اند که اول حصاری به‌غایت بزرگ نهاده و خندق عمیق بی‌آب دارد و بازار درگرد حصار درآورده و شهر و خانه‌ها در گرد بازار و باغات و توتستان‌ها در گرد خانه‌ها و غله‌زار در گرد باغات و در گرد غله‌زارها بندها بسته که آب باران می‌گیرند و آب بِدان غله می‌برند و در آن بندها خربزه بی‌آب زراعت می‌کنند که به‌غایت شیرین می‌باشد و آبش از کاریزها است و هوای معتدل و حاصلش غله و میوه و ابریشم باشد.[17]

این شهر دارای ارگی بزرگ بود که ساخت آن را به عمرو لیث صفاری نسبت می‌دهند. در دوره صفویه و در زمان پادشاهی شاه تهماسب اول این ارگ مرمت گردید.[17]

تون که در دوره? صفویه به خوبی رشد کرده بود، در قحطی قرن یازده بیشتر جمعیت خود را از دست داد.[20]

در آغاز سده اخیر، هنوز فردوس از شهرهای مهم استان خراسان بود، به گونه‌ای که شهرداری فردوس که در سال 1304 تأسیس شد، از نخستین شهرداری‌های استان خراسان بزرگ بوده‌است.[20]